เลี่ยน

ชื่อสามัญ : Bastard cedar, Bead tree, Chaina tree, Chinaball tree, Persian lilac, White cedar

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Melia azedarach L. จัดอยู่ในวงศ์กระท้อน (MELIACEAE)

สมุนไพรเลี่ยน มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า เกรียน เคี่ยน เฮี่ยน (ภาคเหนือ), เลี่ยนใบใหญ่ เคี่ยน เลี่ยน เกษมณี (ภาคกลาง), เลี่ยนดอกม่วง (ทั่วไป), ลำเลี่ยน (ลั้วะ), โขวหนาย (จีนแต้จิ๋ว), ขู่เลี่ยน ขู่เลี่ยนซู่ (จีนกลาง) เป็นต้น

ลักษณะของต้นเลี่ยน

• ต้นเลี่ยน จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็กผลัดใบ มีขนาดเล็กและขนาดใหญ่ เลี่ยนเล็กมีความสูงได้ประมาณ 10-15 เมตร ส่วนเลี่ยนใหญ่จะมีความสูงของต้นได้ถึง 25 เมตร (มีสรรพคุณทางยาเหมือนกัน) แตกกิ่งก้านโปร่งบางและแผ่กว้าง โคนต้นเป็นพูพอน เปลือกต้นเป็นสีน้ำตาลแตกเป็นร่องตามยาวตื้น ๆ เปลือกต้นมีรูขนาดเล็กอยู่ทั่วไป กิ่งอ่อนเป็นสีเขียว ส่วนกิ่งแก่เป็นสีม่วง ขยายพันธุ์ด้วยเมล็ด และวิธีการปักชำ จัดเป็นพรรณไม้กลางแจ้ง ที่เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนซุยและชอบความชุ่มชื้นเล็กน้อย พบขึ้นได้ตามชายป่าดิบและป่าเบญจพรรณ

• ใบเลี่ยน ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกสองชั้น ออกเรียงเวียนสลับ มักทิ้งใบเหลืออยู่ที่ปลายกิ่ง หรือช่อใบออกเป็นช่อ ช่อหนึ่งมีใบย่อยประมาณ 3-5 ใบ ช่อใบยาวได้ประมาณ 8 นิ้ว ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปไข่หรือรูปรีกึ่งขอบขนาน ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนหรือสอบ ขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย แผ่นใบเกลี้ยง ด้านบนใบเป็นสีเขียวเข้ม ส่วนด้านล่างเป็นสีเขียวอ่อน และตามเส้นใบจะมีขนอ่อน ๆ ปกคลุมอยู่ เลี่ยนเล็กใบจะมีขนาดกว้างประมาณ 1-1.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 3-4.5 เซนติเมตร ส่วนเลี่ยนใหญ่ ใบจะมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-2.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 3-6 เซนติเมตร

• ดอกเลี่ยน ออกดอกเป็นช่อตามซอกใบใกล้กับปลายกิ่ง ดอกเป็นสีขาวอมม่วง มีกลิ่นหอมเย็นอ่อน ๆ กลีบดอกมี 5-6 กลีบ ลักษณะเป็นรูปขอบขนาน ดอกยาวประมาณ 0.5 นิ้ว ก้านเกสรเพศผู้มีสีม่วงเข้มติดกันเป็นหลอด ซึ่งจะตัดกับกลีบดอกน่าดูมาก ส่วนกลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วย ปลายแยกเป็นแฉก 5-6 แฉก และดอกที่โคนก้านช่อจะบานก่อน แล้วจะค่อย ๆ บานขึ้นไปตามลำดับ

• ผลเลี่ยน ผลมีลักษณะกลมรี เลี่ยนเล็กผลยาวได้ประมาณ 1.2-1.5 เซนติเมตร ส่วนเลี่ยนใหญ่ ผลจะยาวได้ประมาณ 2-3 เซนติเมตร ผลอ่อนเป็นสีเขียว ผลสุกเป็นสีเหลืองอ่อนหรือสีน้ำตาลเหลือง ภายในผลมีเมล็ดเดี่ยวสีน้ำตาล บ้างว่าในผลจะแบ่งออกเป็น 4-5 ห้อง และในแต่ละห้องจะมีเมล็ดอยู่ 1 เมล็ด และเมล็ดเป็นรูปเหลี่ยมสีดำ

สำหรับข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ ประโยชน์และสรรพคุณของต้นเลี่ยน คลิกที่นี่

แหล่งอ้างอิง :

1. หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ.  “เลี่ยน”.  (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ).  หน้า 170.
2. หนังสือสมุนไพรไทย เล่ม 1.  (ดร.นิจศิริ เรืองรังษี, ธวัชชัย มังคละคุปต์).  “เลี่ยน (Lian)”.  หน้า 272.
3. หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5.  (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม).  “เลี่ยน”.  หน้า 703-705.
4. หนังสือสารานุกรมสมุนไพรไทย-จีน ที่ใช้บ่อยในประเทศไทย.  (วิทยา บุญวรพัฒน์).  “เลี่ยน”.  หน้า 504.
5. สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด, สำนักงานโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี.  “เลี่ยน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.rspg.or.th/plants_data/herbs/. [01 มิ.ย. 2014].
6. โครงการเผยแพร่ข้อมูลทรัพยากรชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นบนพื้นที่สูง, สถาบันวิจัยและพัฒนาที่สูง (องค์กรมหาชน).  “Bastard cedar, Bead Tree, Bastard Cedar, China Tree, Chinaball Tree, Persian Lilac”.  อ้างอิงใน: หนังสือชื่อพรรณไม้แห่งประเทศไทย (เต็ม สมิตินันทน์), หนังสือสมุนไพรไทยตอนที่ 7
   (ก่องกานดา ชยามฤต, ลีนา ผู้พัฒนพงศ์,).  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: eherb.hrdi.or.th. [01 มิ.ย. 2014].
7. ไทยรัฐออนไลน์.  (นายเกษตร).  “เลี่ยน ดอกหอมยอดอร่อยสรรพคุณดี”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.thairath.co.th.  [01 มิ.ย. 2014].
8. ศูนย์ปฏิบัติการโครงการปลูกป่าถาวรเฉลิมพระเกียรติฯ, กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช. 
   “เลี่ยน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.goldenjubilee-king50.com.  [01 มิ.ย. 2014].
9. สมุนไพรไทยภูมิปัญญาชาวบ้านวิถีชีวิตชนบทไทย.  “เลี่ยน”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.sopon.ac.th/sopon/lms/science52/herb2/www.thai.net/thaibarn/.  [01 มิ.ย. 2014].
10. วิทยาลัยสารพัดช่างสกลนคร.  “เลี่ยน (เกษมณี)”.  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.sknk-ptc.ac.th.
      [01 มิ.ย. 2014].
11. ไทยเกษตรศาสตร์.  “เลี่ยนตำรับยาและวิธีใช้”  [ออนไลน์].  เข้าถึงได้จาก: www.thaikasetsart.com. 
    [01 มิ.ย. 2014].
12. medthai.com. “เลี่ยน สรรพคุณและประโยชน์ของต้นเลี่ยน 30 ข้อ !”. [ออนไลน์].เข้าถึงได้จาก https://medthai.com/เลี่ยน/ [09/04/2019]