ชื่อวิทยาศาสตร์: Hesperethusa
crenulata (Roxb.) M. Roem. (ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ Limonia
crenulata Roxb., Naringi crenulata (Roxb.) Nicolson) จัดอยูในวงศ์ส้ม
(RUTACEAE)
สมุนไพรกระแจะ มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ :กระแจะจัน ขะแจะ (ภาคเหนือ), ตุมตัง (ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, บ้างก็ว่าภาคกลาง),
พญายา (ราชบุรี, ภาคกลาง), ตะนาว (มอญ), พินิยา (เขมร), กระแจะสัน, ตูมตัง, จุมจัง,
จุมจาง, ชะแจะ, พุดไทร, ฮางแกง, ทานาคา
เป็นต้น
ลักษณะของกระแจะ
- ต้นกระแจะ หรือ ต้นทานาคา จัดเป็นไม้พุ่มกึ่งไม้ต้น
หรือเป็นไม้ยืนต้นไม่ผลัดใบขนาดเล็กถึงขนาดกลาง มีความสูงของต้นประมาณ 8-15
เมตร ลำต้นมีลักษณะเปลาตรง แตกกิ่งต่ำ กิ่งก้านตั้งฉากกับลำต้น
โดยกิ่งอ่อนและยอดอ่อนจะเกลี้ยง ส่วนเนื้อไม้เป็นสีขาว เปลือกลำต้นเป็นสีน้ำตาล
ผิวขรุขระ ลำต้นและกิ่งมีหนาม หนามมีลักษณะแข็งและยาว โดยหนามจะออกแบบเดี่ยว ๆ
หรือออกเป็นคู่ ๆ และยาวได้ถึง 2.5 เซนติเมตร
เนื้อไม้เมื่อตัดมาใหม่ ๆ จะเป็นสีขาวแล้วจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอ่อน หากทิ้งไว้นาน
ๆ จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลปนสีเหลืองอ่อน ต้นกระแจะสามารถพบได้ตามป่าเบญจพรรณทั่วไป
รวมไปถึงป่าเต็งรังและป่าดิบแล้ง ที่ระดับความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 100-400
เมตร
ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการใช้เมล็ดหรือการปักชำด้วยกิ่งอ่อนหรือราก
โดยมีเขตการกระจายพันธุ์อยู่ในประเทศพม่า ปากีสถาน ศรีลังกา อินเดีย บังกลาเทศ
มณฑลยูนนานของจีน และในภูมิภาคอินโดจีน
ส่วนในประเทศไทยนั้นเขตการกระจายพันธุ์คือทางภาคเหนือและภาคตะวันตกเฉียงใต้
- ใบกระแจะ ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียว
เรียงสลับกัน มีใบย่อยประมาณ 4-13 ใบ
ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปวงรีแกมรูปไข่กลับ โคนและปลายใบมีลักษณะสอบแคบ
ส่วนขอบใบเป็นซี่ฟันเลื่อยแบบตื้น ๆ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 1.5-3 เซนติเมตรและยาวประมาณ 2-7 เซนติเมตร
ก้านใบแผ่เป็นปีก มีลักษณะเป็นครีบออกทั้งสองข้างและเป็นช่วง ๆ
ระหว่างคู่ของใบย่อย เนื้อใบมีลักษณะบางคล้ายกระดาษถึงหนาคล้ายกับแผ่นหนัง
ผิวเนียน เกลี้ยง เมื่อส่องดูจะเห็นต่อมน้ำมันเป็นจุดใส ๆ กระจายอยู่ทั่วไป
ส่วนเส้นแขนงของใบมีอยู่ประมาณข้างละ 3-5 เส้น
และก้านช่อใบยาวได้ถึง 3 เซนติเมตร ส่วนก้านใบย่อยไม่มี
- ดอกกระแจะ ออกดอกเป็นช่อแบบกระจะ
รวมกันเป็นกระจุกตามซอกใบหรอตามกิ่งเล็ก ๆ
ดอกมีขนสั้นนุ่มและเป็นสีขาวหรือสีขาวอมสีเหลือง กลีบดอกมี 4 กลีบ ดอกเมื่อบานแล้วจะแผ่ออกหรือลู่ไปทางส่วนของก้านเล็กน้อย
กลีบดอกเกลี้ยง มีต่อมน้ำมันอยู่ประปราย ลักษณะของกลีบดอกเป็นรูปไข่แกมรูปรี
มีความกว้างประมาณ 3 มิลลิเมตรและความยาวประมาณ 7 มิลลิเมตร ดอกมีเกสรตัวผู้จำนวน 8 ก้าน
มีความยาวประมาณ 4-6 มิลลิเมตร
ยาวเกือบเท่ากันหรือสลับกันระหว่างสั้นกับยาว เกลี้ยง
ส่วนก้านชูอับเรณูมีลักษณะเป็นรูปลิ่มแคบ อับเรณูเป็นรูปขอบขนานแกมรูปไข่
ยาวประมาณ 2 มิลลิเมตร
ที่ปลายเป็นติ่งแหลมสั้นถึงติ่งแหลมอ่อน และรังไข่จะอยู่เหนือวงกลีบ เกือบกลม
ยาวประมาณ 1-2 มิลลิเมตร เกลี้ยงและมีต่อมน้ำมัน
โดยจะมีอยู่ 4 ช่อง ซึ่งในแต่ละช่องจะมีออวุลอยู่ 1
เมล็ด ส่วนก้านเกสรตัวเมียจะยาวประมาณ 1 มิลลิเมตร มีต่อมน้ำมันอยู่ใต้ยอดเกสรตัวเมีย
โดยยอดเกสรตัวเมียส่วนปลายจะแยกเป็นแฉก 5 แฉก
จานฐานดอกเกลี้ยง มีก้านช่อดอกยาวได้ถึง 2 เซนติเมตร และก้านดอกยาวประมาณ
8-10 มิลลิเมตร มีลักษณะเกลี้ยงหรือมีขน
ส่วนกลีบเลี้ยงดอกมีอยู่ 4 กลีบ
ลักษณะเป็นรูปคล้ายสามเหลี่ยม มีความกว้างและความยาวประมาณ 1.5 มิลลิเมตร ปลายแหลม ผิวด้านในเกลี้ยง
ส่วนผิวด้านนอกมีขนละเอียดและมีต่อมน้ำมัน โดยจะออกดอกในช่วงเดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม
- ผลกระแจะ ผลเป็นผลสด
ลักษณะของผลเป็นรูปทรงกลม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 0.5-1 เซนติเมตร ผลเมื่ออ่อนจะเป็นสีเขียว
แต่เมื่อแก่แล้วจะเปลี่ยนเป็นสีม่วงคล้ำ ในผลมีเมล็ดอยู่ประมาณ 1-4 เมล็ด เมล็ดเป็นสีน้ำตาลอมสีส้มอ่อน
ลักษณะของผลเป็นรูปเกือบกลมและมีความกว้างประมาณ 5 มิลลิเมตร
ส่วนก้านยาวได้ถึง 2 เซนติเมตร
โดยผลจะแก่ในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนตุลาคม
แหล่งข้อมูล: ฐานข้อมูลสมุนไพร
คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. “กระแจะ”. [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: www.phargarden.com. [28 ม.ค. 2014].
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ.
“กระแจะ”. (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ).
หน้า 83.
หนังสืออนุกรมวิธานพืช อักษร ก.
ฉบับราชบัณฑิตยสถาน.
มูลนิธิสุขภาพไทย. “กระแจะ
ไม้พื้นเมืองกลิ่นหอม”. [ออนไลน์].
เข้าถึงได้จาก: www.thaihof.org. [28 ม.ค. 2014].
สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์
มหาวิทยาลัยมหิดล. “หน้าสวยด้วย ทานาคาของเมียนม่าร์หรือกระแจะของไทย”.
(รศ.พร้อมจิต ศรลัมพ์ ). [ออนไลน์].
เข้าถึงได้จาก: www.pharmacy.mahidol.ac.th. [28 ม.ค. 2014].
มหาวิทยาลัยนเรศวร. “สมุนไพรไทยกระแจะ”.
(วชิราภรณ์ ทัพผา). [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:
student.nu.ac.th. [28 ม.ค. 2014].
medthai.com."กระแจะ
สรรพคุณและประโยชน์ของต้นกระแจะ 26 ข้อ ! (ทานาคา)".[ออนไลน์].เข้าถึงได้จาก https://medthai.com/กระแจะ [12/04/2019]
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น